Design thinking là gì? Phương pháp tư duy sáng tạo trong thiết kế

Design thinking – tư duy thiết kế không chỉ là một phương pháp sáng tạo mà còn là cách tiếp cận hiệu quả để giải quyết vấn đề trong mọi lĩnh vực, từ thiết kế sản phẩm đến marketing và kinh doanh. Với trọng tâm là con người, phương pháp này giúp khám phá các ý tưởng mới lạ, đổi mới quy trình và mang lại giải pháp tối ưu nhất. Hãy cùng tìm hiểu về design thinking là gì? Các bước ứng dụng cụ thể và cách nó có thể thay đổi cách người thiết kế tạo nên giá trị trong công việc.

1. Design thinking là gì?

Design thinking (tư duy thiết kế) là một cách tiếp cận sáng tạo và tập trung vào con người nhằm giải quyết các vấn đề phức tạp. Điểm đặc trưng của phương pháp này là đặt nhu cầu, hành vi và trải nghiệm của người dùng vào trung tâm trong quá trình thiết kế. Thay vì giải quyết vấn đề theo cách truyền thống hoặc chỉ dựa vào các ràng buộc kỹ thuật và tài nguyên sẵn có, design thinking khuyến khích sự đồng cảm, khám phá ý tưởng mới và thử nghiệm để tạo ra các giải pháp thực sự phù hợp và hiệu quả.

Phương pháp này không chỉ dừng lại ở việc tạo ra sản phẩm đẹp mắt mà còn giúp giải quyết các vấn đề trong nhiều lĩnh vực khác nhau như:

• Kinh doanh: Xây dựng chiến lược dựa trên nhu cầu thực tế của thị trường.
• Marketing: Tạo ra các chiến dịch tiếp cận khách hàng một cách sâu sắc và hiệu quả hơn.
• Giáo dục: Đổi mới phương pháp giảng dạy và cải thiện trải nghiệm học tập.
• Y tế: Tăng cường trải nghiệm bệnh nhân và tối ưu hóa quy trình chăm sóc.
• Công nghệ: Phát triển sản phẩm và dịch vụ kỹ thuật số trực quan, dễ sử dụng bằng cách tập trung vào nhu cầu và thói quen của người dùng.
• Thiết kế sản phẩm: Cải tiến sản phẩm dựa trên phản hồi thực tế của người tiêu dùng, đảm bảo rằng mỗi tính năng được thiết kế đều mang lại giá trị.
• Dịch vụ công: Cải thiện trải nghiệm của công dân khi tiếp cận các dịch vụ công, giúp chính sách và quy trình trở nên thân thiện, minh bạch hơn.

2. 2 lối tư duy phổ biến trong thiết kế

Trong lĩnh vực thiết kế, hai lối tư duy chủ yếu được áp dụng là tư duy dựa trên giải pháp và tư duy dựa trên vấn đề. Cả hai đều có vai trò quan trọng, tùy thuộc vào bối cảnh và mục tiêu cụ thể của dự án.

Tư duy dựa trên giải pháp

Đây là cách tiếp cận chủ yếu tập trung vào việc phát triển và triển khai các giải pháp cụ thể cho một vấn đề đã được xác định rõ. Mục tiêu của lối tư duy này là chuyển đổi các ý tưởng sáng tạo thành sản phẩm hoặc dịch vụ thực tế, mang lại giá trị hữu hình cho người dùng. Đặc điểm chính gồm có:

• Tập trung vào kết quả cuối cùng.
• Xây dựng các giải pháp thực tế và khả thi.
• Đặt trọng tâm vào việc đáp ứng nhu cầu của người dùng.

Ví dụ: Khi phát triển một ứng dụng di động, đội ngũ thiết kế sử dụng phản hồi của người dùng để cải thiện giao diện và tính năng nhằm mang lại trải nghiệm tốt hơn. Thay vì chỉ tập trung vào những lỗi nhỏ, họ chú trọng vào việc xây dựng một sản phẩm tối ưu hóa quy trình sử dụng, giúp người dùng đạt được mục tiêu dễ dàng hơn.

Tư duy dựa trên vấn đề

Phương pháp này nhấn mạnh vào việc phân tích, khám phá và hiểu sâu bản chất của vấn đề trước khi tìm kiếm giải pháp. Thay vì giải quyết những biểu hiện bên ngoài, tư duy này tập trung vào việc tìm ra nguyên nhân gốc rễ, giúp tạo ra những giải pháp bền vững hơn. Đặc điểm chính của phương pháp này bao gồm:

• Tập trung vào nguyên nhân cốt lõi.
• Khuyến khích nghiên cứu sâu và đặt câu hỏi.
• Giúp hạn chế việc đưa ra các giải pháp chỉ xử lý triệu chứng thay vì vấn đề chính.

Ví dụ: Một doanh nghiệp nhận thấy doanh số bán hàng giảm sút. Thay vì ngay lập tức điều chỉnh chiến lược tiếp thị hoặc giảm giá để tăng sức mua, họ sử dụng tư duy dựa trên vấn đề để tìm hiểu kỹ lưỡng nguyên nhân. Kết quả có thể chỉ ra rằng sản phẩm không phù hợp với nhu cầu thị trường, hoặc trải nghiệm khách hàng chưa được tối ưu, dẫn đến sự không hài lòng và giảm lượng khách hàng quay lại.

3. 5 bước design thinking hiệu quả tăng khả năng sáng tạo

Phương pháp design thinking bao gồm 5 bước quan trọng giúp tăng cường khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề hiệu quả. Dưới đây là phần triển khai chi tiết từng bước, kèm theo ví dụ minh họa thực tế.

Bước 1: Đồng cảm (Empathize)

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, nhằm hiểu sâu sắc về nhu cầu, mong muốn và khó khăn của người dùng. Quá trình này đòi hỏi sự lắng nghe, quan sát và thu thập dữ liệu từ góc nhìn của khách hàng. Cụ thể gồm các công việc như:

• Tiến hành khảo sát, phỏng vấn trực tiếp hoặc qua email để tìm hiểu suy nghĩ của người dùng.
• Quan sát hành vi thực tế của họ khi sử dụng sản phẩm hoặc dịch vụ.
• Thu thập dữ liệu từ các nguồn như đánh giá trực tuyến hoặc phản hồi trên mạng xã hội.

Ví dụ: Một công ty muốn cải thiện trải nghiệm mua sắm trực tuyến có thể tổ chức các buổi phỏng vấn nhóm (focus group) để lắng nghe khách hàng chia sẻ khó khăn trong việc tìm kiếm sản phẩm phù hợp.

Bước 2: Xác định vấn đề (Define)

Sau khi đã thu thập đủ thông tin, bước tiếp theo là phân tích và tổng hợp dữ liệu để xác định vấn đề cụ thể cần giải quyết. Đây là lúc biến các dữ liệu thu thập được thành một tuyên bố vấn đề rõ ràng. Bạn cần thực hiện:

• Lọc và tổ chức thông tin để tìm ra các vấn đề phổ biến.
• Xác định những điểm gây khó khăn hoặc cản trở trải nghiệm người dùng.
• Viết một tuyên bố vấn đề cụ thể và tập trung vào người dùng.

Ví dụ: Sau khi nghiên cứu, công ty nhận ra rằng: “Người dùng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm sản phẩm phù hợp do bộ lọc tìm kiếm trên website không trực quan và thiếu chức năng cá nhân hóa.”

Bước 3: Nảy sinh ý tưởng (Ideate)

Ở bước này, đội ngũ tập trung vào việc tạo ra nhiều ý tưởng sáng tạo và đột phá nhằm giải quyết vấn đề đã xác định. Trong đó bao gồm các hoạt động chính như:

• Tổ chức các buổi brainstorming để thu thập ý tưởng từ tất cả các thành viên.
• Sử dụng các kỹ thuật sáng tạo như SCAMPER (Thay thế, Kết hợp, Điều chỉnh, Phóng đại, Loại bỏ, Sắp xếp lại).
• Đánh giá và chọn lọc những ý tưởng khả thi nhất.

Ví dụ: Một trong những ý tưởng sáng tạo có thể là thiết kế bộ lọc tìm kiếm thông minh, tự động gợi ý sản phẩm dựa trên lịch sử tìm kiếm và sở thích cá nhân của người dùng.

Bước 4: Tạo mẫu (Prototype)

Bước này tập trung vào việc xây dựng phiên bản thử nghiệm của sản phẩm hoặc giải pháp để kiểm tra tính khả thi và nhận được phản hồi ban đầu từ người dùng. Trong đó bao gồm:

• Thiết kế giao diện mẫu (mockup) hoặc phiên bản beta của ứng dụng.
• Tạo các mô hình hoặc giải pháp thử nghiệm đơn giản và nhanh chóng.
• Chuẩn bị một phiên bản để kiểm tra tính năng, giao diện hoặc quy trình.

Ví dụ: Một đội thiết kế giao diện có thể tạo một mô hình tương tác cơ bản, cho phép người dùng thử nghiệm chức năng bộ lọc tìm kiếm mới trên website.

Bước 5: Thử nghiệm (Test)

Bước cuối cùng là đưa mẫu thử vào sử dụng thực tế, thu thập phản hồi từ người dùng để hoàn thiện sản phẩm hoặc giải pháp. Cụ thể gồm:

• Mời người dùng thử nghiệm sản phẩm trong các tình huống thực tế.
• Quan sát cách họ tương tác và lắng nghe phản hồi chi tiết.
• Phân tích kết quả để xác định điểm mạnh và các yếu tố cần cải thiện.

Ví dụ: Công ty cung cấp bộ lọc tìm kiếm mới cho một nhóm khách hàng thử nghiệm và nhận thấy rằng khách hàng rất thích tính năng gợi ý cá nhân hóa, nhưng giao diện bộ lọc cần được làm rõ ràng hơn.

4. Case study về design thinking

Một ví dụ điển hình về việc áp dụng quy trình Design Thinking là dự án cải tiến máy chụp cộng hưởng từ (MRI) dành cho trẻ em của GE Healthcare. Quy trình này bao gồm 5 bước:

• Bước 1: Đồng cảm (Empathize)

Kỹ sư Doug Dietz của GE Healthcare nhận thấy rằng trẻ em thường cảm thấy sợ hãi và lo lắng khi phải chụp MRI. Để thấu hiểu sâu sắc hơn, ông đã quan sát và trò chuyện với các bệnh nhi và gia đình họ, từ đó nhận ra những khó khăn và nỗi sợ hãi mà trẻ em phải đối mặt trong quá trình chụp MRI.

• Bước 2: Xác định vấn đề (Define)

Từ những quan sát và thông tin thu thập được, nhóm đã xác định vấn đề cốt lõi: môi trường và trải nghiệm chụp MRI hiện tại gây ra sự sợ hãi cho trẻ em, dẫn đến việc hợp tác kém và có thể ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh.

• Bước 3: Nảy sinh ý tưởng (Ideate)

Nhóm đã brainstorm và đưa ra nhiều ý tưởng nhằm biến trải nghiệm chụp MRI trở nên thú vị và ít đáng sợ hơn cho trẻ em. Một trong những ý tưởng nổi bật là thiết kế máy MRI theo các chủ đề phiêu lưu, biến quá trình chụp thành một cuộc hành trình thú vị cho trẻ.

• Bước 4: Tạo mẫu (Prototype)

Nhóm đã tạo ra các mẫu thử nghiệm bằng cách trang trí phòng chụp MRI với các hình ảnh và màu sắc sống động theo các chủ đề như cướp biển, rừng rậm hay không gian vũ trụ. Họ cũng thêm các yếu tố tương tác để trẻ em cảm thấy như đang tham gia vào một cuộc phiêu lưu thực sự.

• Bước 5: Thử nghiệm (Test)

Các mẫu phòng chụp MRI theo chủ đề đã được triển khai thử nghiệm tại một số bệnh viện. Kết quả cho thấy sự cải thiện rõ rệt: Trẻ em ít cảm thấy sợ hãi hơn, hợp tác tốt hơn trong quá trình chụp và nhu cầu sử dụng thuốc an thần giảm đáng kể.

5. Ứng dụng của design thinking trong marketing

Design Thinking là một công cụ mạnh mẽ không chỉ trong thiết kế sản phẩm mà còn có giá trị to lớn khi áp dụng vào lĩnh vực marketing. Phương pháp này giúp các doanh nghiệp tạo ra những chiến lược đột phá, tăng cường kết nối với khách hàng và mang lại hiệu quả vượt trội. Dưới đây là các cách ứng dụng cụ thể:

Xây dựng chiến lược tập trung vào khách hàng

Trong marketing, việc hiểu rõ đối tượng mục tiêu là chìa khóa dẫn đến thành công. Design Thinking giúp các nhà tiếp thị đào sâu vào hành vi, nhu cầu và mong muốn của khách hàng, từ đó xây dựng những chiến dịch mang tính cá nhân hóa cao.

• Sử dụng khảo sát và phỏng vấn để thu thập ý kiến từ khách hàng thực tế.
• Tạo chân dung khách hàng (customer persona) dựa trên dữ liệu thu thập được, giúp định hướng nội dung và thông điệp phù hợp hơn.

Ví dụ: Một thương hiệu mỹ phẩm có thể dùng Design Thinking để tìm hiểu rằng khách hàng muốn sản phẩm thân thiện với môi trường. Từ đó, họ triển khai chiến dịch truyền thông xoay quanh cam kết bảo vệ môi trường, kết hợp với ra mắt sản phẩm bền vững.

Phát triển sản phẩm sáng tạo

Design Thinking khuyến khích doanh nghiệp tìm kiếm và phát triển những ý tưởng sản phẩm đột phá dựa trên nhu cầu thực sự của thị trường. Điều này không chỉ giúp cải thiện sản phẩm hiện có mà còn tạo ra các giải pháp hoàn toàn mới.

• Thu thập phản hồi về sản phẩm hiện tại để tìm ra những điểm cần cải thiện.
• Tổ chức các buổi brainstorming giữa các phòng ban để đưa ra ý tưởng sản phẩm mới.

Ví dụ: Một công ty đồ uống có thể phát triển loại nước giải khát có chức năng hỗ trợ sức khỏe dựa trên nhu cầu ngày càng tăng về sản phẩm tốt cho sức khỏe và tiện lợi.

Tăng cường trải nghiệm khách hàng

Trải nghiệm khách hàng (Customer Experience) là yếu tố quyết định sự thành công lâu dài của thương hiệu. Design Thinking cho phép doanh nghiệp phân tích chi tiết mọi điểm chạm (touchpoint) giữa thương hiệu và khách hàng để cải thiện và tối ưu hóa trải nghiệm này.

• Đánh giá toàn bộ hành trình khách hàng (customer journey) để xác định các điểm chưa đáp ứng kỳ vọng.
• Thử nghiệm những ý tưởng mới nhằm cải thiện trải nghiệm tại từng giai đoạn, từ nhận biết thương hiệu đến sau khi mua hàng.

Ví dụ: Một cửa hàng thời trang trực tuyến áp dụng Design Thinking để cải thiện trang web. Kết quả là họ thêm tính năng gợi ý trang phục theo phong cách cá nhân và hỗ trợ chat trực tiếp, giúp tăng tỷ lệ mua hàng và sự hài lòng của khách hàng.

Design thinking không chỉ dừng lại ở việc sáng tạo mà còn giúp doanh nghiệp và cá nhân tối ưu hóa cách giải quyết vấn đề, tạo ra những giải pháp thiết thực và hiệu quả hơn. Từ việc hiểu sâu sắc khách hàng, định nghĩa vấn đề, đến thử nghiệm các ý tưởng sáng tạo, phương pháp này mang lại giá trị bền vững cho mọi lĩnh vực. Bài viết trên bao gồm những thông tin chi tiết để trả lời cho câu hỏi design thinking là gì? Từ bài viết này, hãy bắt đầu hành trình tư duy sáng tạo của bạn với design thinking, tận dụng nó để không ngừng đổi mới để mang đến những sản phẩm chất lượng.

Permate là nền tảng tiếp thị liên kết mang đến giải pháp tối ưu để doanh nghiệp kết nối với đối tác phù hợp. Với Permate, bạn dễ dàng tạo đề nghị, quản lý đối tác, theo dõi hiệu quả chiến dịch, và chỉ thanh toán hoa hồng cho các chuyển đổi đã được xác minh. Để nhận tư vấn dịch vụ chi tiết, hãy liên hệ ngay với Permate qua số hotline 0707 162 222.